چند نکته‌ی مهم در خلاقیت کودکان
حتماً شنیده‌اید که «املاء نانوشته غلط ندارد» و این هم امر بدیهی است که فرایند‌های خلاقه در کودکان در بدو امر پر از اشکال هستند. ولی کودک هربار با کسب موفقیت و شناختن خطاها در کشف و خلق کارها و روش‌های جدیدتر گام خواهد نهاد. لازم است قبل از هرچیزی بستر تفکر خلاق در خانواده علی‌الخصوص برای کودک فراهم گردد. وقتی طفلی در حال زبان باز کردن است به صورت خودآگاه یا ناخود‌آگاه می‌داند که حرف، حروف و کلماتی که در فرایند تقلید و یادگیری می‌سازد یا می‌آفریند مورد تشویق و ترغیب والدین و اطرافیان قرار خواهد گرفت. حال اگر والدینی به هر دلیل از به زبان آمدن و ادای حروف و کلمات کودک خرسند نباشند کودک یا به زبان نمی‌آید و یا در آینده درست سخن نمی‌گوید. همین نکته را به دیگر عملکرد‌ها از دست و قلم گرفته تا رفتار و افکار می‌شود تعمیم داد. اگر کودکی به محض قلم به دست گرفتن مورد تشویق قرار گیرد، هیجان ایجاد عناصر بصری مثل خط، نقطه و شکل‌ها در او تقویت می‌شود. یا اگر او بتواند ولو غلط ابراز نظر کند احساس آفرینش دارد منتهی روند کیفی سازی آفرینش باید در گام بعدی و یا تؤامان جدی گرفته شود.
به چند شرط مهم در تفکر خلاقانه نظر می‌اندازیم:
اجازه ابراز نظر بدهیم: منظور از ابراز نظر آن نیست که کودک در مواردی که آگاهی، اطلاعات اولیه و ایمن را ندارد ابراز وجود و نظر بکند، بلکه در کنار آموزش و اطلاع رسانی، طفل و کودک نظر خود در نقاشی ، ساخته یا ایده رابتواند بروز بدهد. به طور مثال در نقاشی ابتدا باید کادر را یاد داد و سپس به کودک بگویید این بستر محدوده‌ی جولان خطوط و رنگ‌های تو است و تو آزادی در آن هر طرح و نقشی را ایجاد کنی. گاهی اطفال به محض دست یافتن به قلم، مداد و ماژیک علاقمند هستند روی دیوار طراحی یا نقاشی کنند.اینجا نقش تذکر دهنده و آموزشی ما پدیدار می‌شود، شاید لازم باشد کاغذ‌های بزرگی را به دیوار بچسبانیم و در یک پروسه‌ی دراز مدت و نرم هر بار کمی کادر را کوچکتر و محدود‌تر کنیم تا او بتواند در محدوده‌های کوچکتر نیز ابراز نظر کند. پس از این مرحله او جستجوگری را در بیرون از خودش و در درون ذهن آغاز می‌کند هر خطی که می‌زند ناشی از یک هیجان و کشف است اگر مربی و والدین مرتباً به او باید و نباید کنند وبدون تقاضای کودک در نقاشی او مدام دست ببرند او خودش وخلاقیتش رافراموش خواهد کرد.
اشتباهات را دست کم نگیریم: اشتباهات مهم‌اند، اگر کودکان در طفولیت و خردسالی و در عرصه‌های بازی، تفریح و جستجوی دیداری ، شنیداری و کلامی اشتباه بکنند و هربار آن‌ها را شناخته و برطرف بکنند می‌توان امیدوار بود که در آینده افرادی خلاق، مدیر و مدبر در کارهای خود خواهند بود. چون برای بزرگسالان مجال انجام خیلی از اشتباهات نیست. پس از جستجوگری و رشد حس جویندگی که در بزرگسالی به نگاه پژوهنده‌ی کودکان منجر خواهد شد باید قوه‌ی تمیز و جداسازی آن‌ها را تقویت کرد؛ این قوه در تجربه و مرور اطلاعات بدست می‌آید کودک کم کم ابعاد، تناسبات، تفاوت‌ها و شباهت‌ها را شناسایی می‌کند. تجسم کنید کودکی تازه زبان باز کرده و همه را «بابا» صدا می‌زند ولی او پس از آن‌که قوه‌ی تمییز و جداسازی (درکلام وگفتار) پیدا کرد بابا، مامان و … را تمییز خواهد داد. این روند، یک روند تجربی است که طفل به نوعی شناسایی دست پیدا می‌کند. درخت‌ها ، گل‌ها و آدم‌ها متفاوتند اما کودک در اولین نقاشی‌ها آن‌ها را شبیه به هم و با اندازه‌های همسان به تصویر می‌کشد. او در روند کار و تجربه و نگریستن، شکل‌ها را از یکدیگر تمییز خواهد داد. مواد و ابزاری که قابلیت ترمیم دارند در رشد خلاقیت کودکان مؤثرتر است. رنگ گواش،گل سفال و خمیر بازی این ویژگی را دارند. اگر در رنگ‌آمیزی و نقاشی با گواش خطایی پیش آمد (صرفاً پس از خشک شدن) می‌شود مجدداً آن را تصحیح کرد. یا قابلیت تغییر در شکل وفرمی که با خمیر ساخته می شود وجود دارد.
آموزش مهارت ها را جدی بگیریم: اگر کودکی بداند با یک ماده و یا ابزارخاص بهتر می‌تواند کار کند، بروز کارهای خلاقه با آن ماده یا ابزار برای او بسیار راحت‌تر و سهل تر است. گل سفال قبل ازکارابتدا باید خوب ورز داده شود تا راحت شکل و فرم بگیرد و ترک نخورد بهتراست کودک در این ورز دادن مشارکت کند. یا درصورت ایجاد ترک‌های ریز درحجم گلی ساخته شده کودک، با یک ابر خیس آن قسمت‌ها را می‌شود ترمیم کرد. دانستن همین مهارت اولیه و ساده می‌تواند به انگیزه، عملکرد راحت و خلاقه کودک کمک بزرگی بکند. اگر کودک بداند در مداد زدن از پهنای مداد هم می‌شود استفاده کرد یا در رنگ‌ها، مداد رنگی زرد، چرب‌تر از دیگر رنگ‌هاست برای همین باید برای رنگ‌آمیزی در مراحل آخرازآن استفاده کند، انگیزه‌ی کار با مدادرنگ برای او بیشتر خواهد شد. یا دانستن این مهارت که در هنگام کار با رنگ گواش لازم است حتماً رنگ در پالت ریخته شده و سپس با قطره چکان در پالت آب اضافه گردد، و برای شستن قلمو‌ها دو ظرف داشته باشد به کیفیت کار وانگیزه‌ی کودک، کمک خواهدکرد یا در خلاقیت ذهن واندیشه هرچقدر مهارت‌های کلامی و دانستن منطق در کودکان آموخته شود، شرایط بروز تفکر و اندیشه‌های خلاق هموار‌تر می‌شود.
حتماً فرصت کافی به کودک بدهیم: او باید بداند که برای ارائه نظر، ساختن یانقاشی فرصت کافی دارد. حتی می‌تواند روی همراهی شما به عنوان راهنما حساب کند. اگر قرار است از سوژه، پدیده و یا موضوعی طراحی و یا نقاشی کند و یا اگر قرار است در مورد چیزی نظر بدهد با او در اطراف، در کتاب‌ها و اینترنت به جستجو بپردازید. بیش از آن‌که بخواهید نظر خود را اعمال کنید نظر او را بپرسید. بگویید آن‌چه دیده را توضیح دهد و از توضیحات او لذت ببرید و اگر اشتباهی داشت پس از تقدیر از کشف او آن موارد را گوشزد نمایید.
نتیجه گیری و کسب امتیاز را مد نظر قرار دهیم: کسب امتیاز با رقابت جویی فرق دارد و افراد خلاق (هر چند اهل سبقت گرفتن هستند) خیلی اهل رقابت نیستند. همه‌ی افراد دوست دارند که از عملکرد و کار خود امتیاز و نتیجه‌بگیرند. اگر نقاشی کودک باعث دیده شدن او شود این یک امتیاز است، نقاشی او را به دیوار بزنید، از او بخواهید آن‌چه را کشف کرده برای نزدیکان و خویشان که دوست دارد توضیح دهد و هر بار در این ابراز او را با منطق بیشتر آشنا کرده و با زیرکی به او رسم و رسوم عرضه و ارائه شدن، توأم با اخلاق را یاد دهید.
خصوصاً اگر دیده‌ها، طرح‌ها و نگاه‌های خلاق او را به کار ببندید. بیشترین انگیزه را برای انجام کارهای خلاقه بعدی را در او ایجاد کرده‌اید. یادتان باشد بهترین علوم کاربردی ترین آن‌هاست.
نویسنده: دکتر احمدرضا آذربایجانی (آذر) پژوهشگر کودک
ثبت ديدگاه